TÜRK SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNDA

MALULLÜK SİGORTASI

GİRİŞ

Sosyal güvenliği; sosyal riskler karşısında toplumun tüm bireylerinin korunması ve gerekli önlemlerin alınarak ortaya çıkabilecek zararların karşılanması olarak tanımlanabilir

Sosyal güvenlik sistemleri toplumun ekonomik ve sosyal koşullarından doğrudan etkilenmektedir. Sosyal güvenliğin ilk temelleri ilk dönemlerde aile, vakıflar ve yardım sandıkları gibi mekanizmalar ile atılmıştır. Sanayileşme ile birlikte hayatlarını emekleri dışında bir imkânı olmadan devem ettirmek zorunda kalan ve çoğunlukla ağır çalışma koşulları altında çalışmak zorunda olan işçi sınıfı doğmuştur. Ortaya çıkan işçi sınıfının büyük bir çoğunluğu karşılaştıkları iş kazaları sebebiyle hayatını kaybetmiş yahut malul kalması ve beraberinde kısa vadeli yardım anlayışı yerini hak kavramına bırakmasına sebep olmuş, işçi sınıfının da güçlenmesi beraberinde işçi sınıfı lehine birtakım imtiyazların tanınmasını kaçınılmaz hale getirmiştir.  Modern sosyal güvenlik sistemlerinin temelleri de bu dönemde atılmaya başlanmıştır.

Türkiye’de; sosyal güvenlik hakkı vazgeçilmez ve devredilemez bir insan hakkı olarak Anayasal güvence altına alınmıştır. 1982 Anayasasının 60.maddesine göre devlet sosyal güvenliğe yönelik tedbirleri almak ve gerekli teşkilatı kurmakla yükümlüdür. Uluslararası hukuk belgeleri bu güvenceye yer vermektedir. 10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde Sosyal güvenlik kavramı uluslararası düzeyde ilk defa temel bir hak olarak düzenlenmiştir.

Finansman sorunu Türk sosyal güvenlik sisteminin içerdiği ciddi yapısal sorunların başında yer almaktadır. Sosyal güvenlik kurumlarının sürekli büyüyen açıkları kendi içerisinde çalışamaz hale geldiğinden bireylere gelir ve aylık bağlama için hazineden destek almak zorunlu hale gelmiştir.

Reform çalışmaları neticesinde 20.05.2006 tarihinde yürürlüğe giren ve kurumsal yapıda tek çatı esasını öngören 5502 sayılı “Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu” ile mevcut sosyal güvenlik kurumları olan Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur ve T.C. Emekli Sandığı’nın tüzel kişilikleri sona erdirilmiş ve tümünün malvarlığı Sosyal Güvenlik Kurumu’na devredilmiştir. Yine bu amaçla 1.10.2008 tarihinde tüm hükümleri ile yürürlüğe giren 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu” kabul edilmiştir.

Sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı altında toplanması ile beraberinde daha önceden farklı şekillerde tanımlanmış olan malullük kavramında da birlik sağlanmıştır.

Bu yazımızda sosyal güvenlik kavramının tanımı sosyal riskler tanımlanmış olup malullük kavramı ve Türk sosyal güvenlik hukukunda malullük sigortasının tarihi gelişimine yer verilecektir.

İkinci bölümde malul sayılmayı gerektirecek durumlar ve malullük aylığına hak kazanma koşulları ele alınarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu esas alınarak incelenecektir.

Son bölümde ise malullük sigortasından sağlanan yardımlara ve en temel hak olan malullük aylığı malullük aylığının hesaplanması, başlangıcı, artırılması ve kesilmesi gibi durumlarla birlikte malullük aylığına hak kazanmış olanlara sağlanan diğer yardımlar da açıklanacaktır.

BİRİNCİ BÖLÜM

KAVRAM OLARAK SOSYAL GÜVENLİK MALULLÜK

1.1. Sosyal Güvenlik Kavramı

1.1.1. Genel Olarak

İnsanların geleceklerini güvence altına alma isteği, hastalık, işsizlik, malullük ve yaşlılık gibi durumlarda gelirlerinde azalmaya sebep olma ihtimali ile başkalarının desteğine muhtaç bir hayat sürmelerine yönelik kaygı insanları ve karşılaşabilecekleri tehlikeleri ortadan kaldırmak için birtakım tedbirler alma düşüncesi neticesinde sosyal güvenlik düşüncesi ortaya çıkmıştır.[1]

Sosyal güvenlik ihtiyacı insanlık tarihi kadar eskidir.[2] Sosyal güvenlik; sosyal devlet anlayışının bir ürünüdür.[3] Sosyal devletin gerçekleşme amacı olan sosyal güvenlik kavramı yarından emin olmak isteğinin somut bir belirtisidir.”[4]

1.2. Sosyal Güvenliğin Tanımı

“Sosyal” ve “Güvenlik” kelimelerinden oluşan sosyal güvenlik kavramı, bu kelimelerin her biri kendi başına içerdikleri anlamdan farklı bir anlamda kullanılmaktadır. Teori gerekse pratikte sosyal güvenlik kavramının anlamı pek çok biçimlerde yorumlanmaktadır.[5]

Sosyal kelimesi “bir topluluğa ait” anlamına gelmektedir.[6] Sosyal kelimesi, kavram olarak toplumu oluşturan bireylerin birbirleriyle uyum içerisinde olmasını ifade etmektedir.[7] Güvenlik kelimesi herhangi bir tehlikenin yokluğunu ifade etmektedir.

Bu iki kelimenin birleşmesinden meydana gelen “sosyal güvenlik” kavramı ile ilgili olarak yapılan tanımlardan bir kısmı ise aşağıda yer almaktadır.

Sosyal Güvenlik doktrinde; “İnsanların iradeleri dışında maruz kaldıkları tehlikelerin zararlarından kurtarılma garantisidir.”[8] Olarak tanımlanmaktadır.

1.3. Sosyal Güvenlik Hakkı

Sosyal güvenlik ile ilgili kanuni düzenlemeler geçtiğimiz yüzyılın başından itibaren hayata geçirilmeye başlanmış ve önce ülkeler  bazında uygulanmak üzere programlar oluşturulmuştur.[9] Globalleşen dünya sistemi ile birlikte, sosyal güvenlik politikaları da evrenselleştirmiş, sosyal güvenlik ve ekonomi politikaları arasında olumlu bir etkileşim ortaya çıkmıştır.[10]  Sosyal güvenlik uygulamalarının kapsamının genişlemesi ile birlikte sosyal güvenlik kişiler için vazgeçilmez bir insan hakkı hüviyeti kazanmıştır. [11]

Sosyal güvenlik hakkının yer bulduğu uluslararası belgelerde kısaca değinmek gerekir ise; 10.12.1948 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 22.maddesinde toplum üyesi olan herkesin sosyal güvenlik hakkının bulunduğu belirtilmektedir. Bu kapsamda Sosyal güvenlik hakkına yönelik olarak Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’nun sosyal güvenlik hakkı ile ilgili olarak uluslararası düzeydeki en kapsamlı düzenlemesi, “1952 tarih ve 102 sayılı Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Sözleşmesi’nden de bahsedilmesi gerekir.

Ayrıca Sosyal güvenlik hakkı ulusal düzeydeki kaynaklarının başında yer alan ülke anayasalarında da kendine yer bulmuştur. 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 60.maddesinde “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.” ifadesi yer almaktadır. Bu kapsamda Sosyal güvenlik hakkı vazgeçilmez ve devredilmez bir insan hakkı olup bu hakkın kullanımında kişiler arasında hiçbir ayrım gözetilmemektedir.[12]

1.4. Sosyal Güvenlikte Riskler

Sosyal güvenlik düşüncesinin amacı insanları risklere ve belirsizliklere karşı inc-sanları korumaktır.[13] Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’nun 28 Haziran 1952 tarihli ve 102 sayılı Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Sözleşmesi sosyal risk sayılabileceği hususuna açıklık getiren ülkelerin refah seviyesine bakılmaksızın, tüm milletlerin tatbik edebileceği evrensel bir sosyal politika belgesidir.[14]

Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’nun 28 Haziran 1952 tarihli ve 102 sayılı Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Sözleşmesi, sağlık, hastalık, işsizlik, yaşlılık, iş kazası ve meslek hastalıkları, aile ödenekleri, analık, maluliyet ve ölüm olmak üzere dokuz tane sosyal riskten bahsetmektedir. Sözleşmeye taraf ülkeler bahsi geçen dokuz adet sosyal riskten birinin işsizlik, iş kazası ve meslek hastalığı, yaşlılık, malullük veya ölüm riskine yönelik olması şartı ile  en az üçünü tatbik etmesi gerekmektedir.[15]

Türkiye Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Sözleşmesini 1971 tarihinde kısmen onaylamış ve aile ödenekleri riskini dışındaki sekiz tanesini kabul etmiştir. [16]

Sosyal riskler kısa dönemli riskler ve uzun dönemli riskler şeklinde kategorize edilebileceği[17] gibi; iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık, analık gibi geçici gelir kaybına uğratan riskler ve maluliyet, yaşlılık ve ölüm gibi sürekli gider artışlarına sebep olan riskler şeklinde de ifade edilebilir.[18]

1.5. Sosyal Sigortalar

Türk sosyal güvenlik sisteminde; 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun (SSGSSK) 3.maddesinde sosyal sigortaların kısa vadeli sigorta kolları ve uzun vadeli sigorta kolları olmak üzere ikiye ayrılmış olduğu görmekteyiz.

1.5.1. Kısa Vadeli Sigorta Kolları

5510 sayılı Kanunun “Kısa Vadeli Sigorta Hükümleri” başlıklı üçüncü bölümünde 13 ve 24.madde arasında yer alan toplam 12 maddede düzenlenmiştir. 

Kısa vadeli sigorta kollarını nitelikleri bakımından, “mesleki risk” ve “sosyal risk” olmak üzere iki ana grup altında toplamak mümkündür. Bu gruplamaya göre iş kazası ve meslek hastalıkları mesleki riskleri oluştururken, hastalık ve analık halleri ise sosyal riskleri oluşturmaktadır. [19]

1.5.2. Uzun Vadeli Sigorta Kolları

5510 sayılı Kanunda, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları (MYÖ) ile ilgili düzenlemeler, Kanunun, “Uzun Vadeli Sigorta Hükümleri” başlıklı dördüncü bölümünde yer alan 25-42. maddeler arasında belirtilmiştir. Malullük, yaşlılık ve ölüm risklerinin tehditlerine karşı bireyleri ve aileleri kurtarmak maçını taşımaktadır. [20]

1.6. Uzun Vadeli Risklerden- Malullük Durumu

Malullük durumu, kısa süreli değil sürekli bir nitelik taşımaktadır. Malullük hali doğuştan ya da sonradan meydana gelebilir.

1.6.1. Malullük Kavramı

Maluliyet; illet kökünden gelmekte olup sağlam olmayan hastalık ve sakatlık anlamına gelmekte olup; “bir kişinin dıştan gelen etki veya bir kaza ya da hastalık sonucunda hareket yeteneğini tümüyle ya da kısmen kaybetmesidir.”[21]

Malullük durumu ise iş göremezlik halinin süreklilik arz etmesi sebebi ile bireylerin eski işlerini bir daha yapamayacaklarını ifade eder.[22]

Malullük nedeni ile çalışma veya meslekte kazanma gücünü kısmen ya da tamamen kaybetme ihtimali bulunan sigortalıların mali açıdan sıkıntılar yaşaması kaçınılmazdır. Malullük durumu sosyal güvenlik hukuku tarafından güvence altına alınmış bir sosyal riski olup malullük nedeni ile ekonomik yoksunluğa düşecek kişilere malullük sigortası tarafından destek verilir.[23]

1.6.2. Malullük ile İlişkili Kavramlar

1.6.2.1. İş Göremezlik Kavramı

İş göremezlik; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık veya kaza sonucu kişilerin fiziksel ya da zihinsel durumlarında meydana gelen olumsuzluk nedeni ile geçici veya kalıcı bir şekilde çalışma hayatında bulunamaması olarak tanımlanabilir.[24]

Çalışamama durumunun ortadan kalma süresine göre iş göremezliğin geçici veya sürekli olarak gerçekleşmesi mümkündür.

Malullük sigortası açısından maluliyet kavramının kabul edilebilmesi sürekli iş göremezliğin belli bir düzeyde olması gerekmektedir.[25] Bu oran 5510 sayılı Kanunda “çalışma gücünün veya iş kazası ve meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60 oranında kaybedilmesi” şeklinde geçmektedir (m.25).

1.6.2.2. Çalışma Gücü Kaybı

Ç gücü kaybı, kişinin karşılaşmış olduğu bedensel zarar neticesinde gelir elde etme yeteneğinin kısıtlanması şeklinde tanımlanabilir.[26]

Çalışma gücü kaybının belirlenmesinde iş göremezliğin ortaya çıkış şekli çok önemli değildir. Çalışma gücü kaybı sadece kişinin yapmış olduğu iş bakımından değil, çalışma potansiyeli olan herhangi bir iş bakımından değerlendirilmektedir.[27]

22.06.1972 tarihli Resmi Gazetede (R.G.) yayınlanan Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü’nde  (SSSİT), kazası ve meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik hallerinin meslekte kazanma gücünü ne oranda azaltacağının tespitine yönelik açıklamalara, sigortalıların hangi hallerde başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumda sayılacaklarına yönelik bilgilendirmelere, malul sayılan kişilerin işe alıştırma (rehabilitasyon) çalışmalarına ve Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun görevleri ve çalışma şekline yer verilmiştir.[28]

Çalışma gücü kaybının tespitine yönelik olarak SGK tarafından 11.10.2008 tarih ve 27021 sayılı R.G.’de Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği (ÇGMKGKY) yayımlanmış, daha sonra 3 Ağustos 2013 tarih ve 28727 sayılı R.G.’de yayımlanan Maluliyet Tespiti İşlemleri Yönetmeliğinin (MTİY) yürürlüğe girmesiyle birlikte ÇGMKGKY’de bulunan birçok hüküm yürürlükten kaldırılmıştır.

Sigortalıların çalışma gücünün en az %60’ını kaybedip kaybetmediklerinin tespitinde dikkate alınacak olan Ek-1 hastalık listesine[29] MTİY’de yer verilmiş, aynı yönetmelikte hastalık listesinde bulunan tıbbi kriterlerin üç yılda bir olacak şekilde değerlendirileceği hususuna da değinilmiştir.

1.6.2.3. Meslekte Kazanma Gücü Kaybı

Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Malullük ile ilgili kavramlardan bir diğerini oluşturmaktadır.

5510 sayılı Kanunun madde 25 düzenlemesinde “Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az %60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malul sayılır.” (5510 s.k.m.25).  denilmektedir.

Buna göre malullük aylığından faydalanabilmek için en az %60 oranında çalışma gücü kaybına uğramış olmaları yeterlidir.[30] Buna karşın Meslekte kazanma gücü kaybına istinaden malullük aylığına hak kazanmak için meslekte kazanma güçlüğüne sebep olan olayın iş kazası veya meslek hastalığı sebebiyle gerçekleşmesi gerekmekte olup farklı bir sebeple %60 ve üzeri bir oranla meslekte kazanma gücünü kaybetse dahi malullük aylığına hak kazanamayacaktır.[31]

Meslekte kazanma gücü kaybının belirlenmesinde ÇGMKGKY’nin 22.maddesince belirtilmiş olan beş cetvel esas alınmaktadır.  Bu cetveller A, B, C, D ve E şeklinde düzenlenmiş olup cetvellerin düzenlenmesinde tıbbi veriler esas alınmıştır. A cetveli iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu arıza çeşitlerini, B cetveli iş kollarını, C cetveli sürekli iş göremezlik simgelerini ve D cetveli meslekte kazanma gücünün azalma oranlarını gösterirken, son olarak E cetveli ise D cetveline göre belirlenmiş olan oran ve sigortalının yaşını baz alarak meslekte kazanma gücünün azalma oranının tespiti için kullanılmaktadır.

Sigortalıların meslekte kazanma gücü kayıp oranları hakkındaki karar ilgili kurumca verilmektedir. Sigortalıların rapor sonucuna itiraz etmeleri durumunda karar mercii Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kuruludur (SSYSK).

1.6.3. Malullük ve  Benzer Kavramlar

Malullük kavramı farklı anlam ifade etmesine rağmen sıklıkla ve hatalı olarak sakatlık, engellilik, özürlülük ve hastalık gibi kavramlarla karıştırılmaktadır.

Malullük kavramının en çok karıştırıldığı kavram sakatlıktır.  Türk Hukuk sisteminde malullük sakatlıktan daha ileri bir safhayı belirtmektedir. 2022 sayılı “65 Yaşını Doldurmuş, Muhtaç, Güçsüz, Kimsesiz ve Sakat Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkındaki Kanun”a göre, çalışma ve iş görme gücünü %40-%70 arası kaybedenler sakat, %70’den fazla kaybedenler ise malul olarak kabul edilmektedir (m.5).

Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda malullüğün oluşabilmesi için sakatlıkta dahil birkaç unsurun bir araya gelmesi gerekmektedir. Kısaca her malullük durumu aynı zamanda bir sakatlık haliyken, her sakatlık maluliyet durumu oluşturmamaktadır. [32]

Malullük ile özürlülük kavramları da karıştırılan iki kavramdır. Malullük tespiti “Maluliyet Tespit İşlemleri Yönetmelik” hükümleri çerçevesinde yapılırken, engellilik oranının tespiti ise “Özürlülük Ölçütü Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları” hakkındaki yönetmeliğe göre yapılmaktadır. Engellilik oranı ile çalışma gücü kaybı oranı farklı şeyleri ifade etmektedir. 

İKİNCİ BÖLÜM

MALULLÜK AYLIĞINA HAK KAZANMA KOŞULLARI

2.1. Malul Sayılma

2.1.1. Genel Olarak

Malullük sigortası 5510 sayılı SSGSSK’da 25-27.maddeler arasında düzenlenmiştir. Kanunun 25.maddesinin 1.fıkrasında; “Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını , (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az %60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı malul sayılır.” denilmiştir. Kanun düzenlemesine göre sigortalının malul sayılabilmesi için çalışma gücünün yahut iş kazası ve meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün %60 oranında kaybını gerekli görmüştür.

5510 sayılı SSGSSK’ya göre malul sayılmak için; maluliyete sebep olan rahatsızlığın, ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladıktan sonra ortaya çıkmış olması, çalışma veya meslekte kazanma gücünün %60 oranında kaybı ve malullük durumunun kurum sağlık kurullarınca tespiti gerekmektedir. Dolayısıyla kişilerin malullük sigortasından faydalanabilmeleri için bu koşulların birlikte gerçekleşmesi zaruridir. [33]

2.1.2. Hizmet Akdi ile Çalışanlar ve Bağımsız Çalışanlar Açısından Malullük Sigortası

2.1.2.1. Çalışma Gücünün Yüzde Altmış Oranında Kaybı

Malul sayılabilmenin aranan şartlardan ilki çalışma gücünün en az %60 oranında kaybıdır. Kanuna göre “Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az %60’ını kaybettiği” Kurumca tespit edilen sigortalı malul sayılmaktadır.

5510 sayılı Kanun kapsamında olan sigortalıların malul sayılabilmeleri için MTİY’nin (Ek-1) hastalık listesinde belirtilmiş olan rahatsızlıklar dikkate 16 grup listelenmiştir. Sigortalıların MTİY hastalık listesinde belirtilmiş olan rahatsızlıkların birden fazlasına sahip olması halinde en ağır hastalık dikkate alınmaktadır.

Malullük sigortasından yararlanabilmeleri için her ne kadar %60’lık çalışma gücü kaybını şart olarak aransa da, çalışma gücü kayıpları bu oranın altında olan sigortalılar için de erken emeklilik hakkı tanımaktadır. [34]

5510 sayılı SSGSSK’nın 28.maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarında ‘Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25 inci maddenin ikinci fıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalığı veya engelliliği bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.

Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;

a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,

b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,

malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. Bunlar 94 üncü madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabilirler., hükmü ile malullük sigortası hükümlerinden yararlanamayan sigortalılara bir ayrıcalık tanınmıştır.

Çalışma gücü kaybının tespitinde sigortalının mesleğinin ve çalışma gücü kaybında işveren ya da çalışanın kusurunun önemi olmaksızın malullüğü doğuran birinci durum sigortalının çalışma gücünü en az %60 oranında kaybıdır. [35]

2.1.2.2. İş Kazası veya Meslek Hastalığı Sonucu Meslekte Kazanma Gücünün Belirli Oranda Kaybı

5510 sayılı Kanuna göre malul sayılabilmek için bir diğer kriter de iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü en az %60 oranında kaybetmektir. Malullük sigortasından yararlanabilmek için salt meslekte kazanma gücünün belli bir oranda kaybı yeterli görülmemiş, olayın iş kazası veya meslek hastalığı neticesinde olması gerektiği vurgulanmıştır.

İş kazası; sigortalıların sağlık durumunu beklenmedik ve ani bir şekilde tehlikeye sokan, yaralanmalarına bazen ölümlerine sebep olan ve kişileri bedenen ve ruhen zarara uğratan olay olarak tanımlanabilir.[36] 5510 sayılı SSGSSK’da iş kazası 13.maddede iş kazası; “Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, sigortalıların işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hale getiren olaydır.”  Şeklinde tanımlanmıştır.

Madde metninde belirtildiği üzere bir olayın iş kazası olarak nitelendirilebilmesi için; kazayı geçiren kişinin sigortalı olması, sigortalının işyerinde yahut işyeri olarak sayılan yerlerde bulunmuş olması, olayın işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle meydana gelmesi, kaza ile sonuç arasında uygun bir illiyet bağının bulunması, kişinin kaza neticesinde bedenen veya ruhen zarara uğraması ve bu unsurların bir arada gerçekleşmesi gerekmektedir.[37]

5510 sayılı SSGSSK’da 14.maddede meslek hastalığı; “Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik halleridir.” şeklinde açıklanmıştır.

Bir hastalık veya sakatlık halinin meslek hastalığı sayılabilmesi için kişinin öncelikle sigortalı olması, yaşadığı sağlık probleminin yapmış olduğu iş neticesinde ortaya çıkmış olması, kişinin hastalanması, bedenen veya ruhen özre uğramış olması, maruz kaldığı rahatsızlığın ÇGMKGKY’de yer alması ve belirtilen süre içerisinde meydana gelmesi ve hastalığın doktor raporu ile tespit edilmesi gibi unsurların birlikte gerçekleşmesi gerekir.[38]

İş kazası; işi yapımı sırasında mesleki olmayan olaylar sonucunda da meydana gelebilirken, bir olayın meslek hastalığı sayılabilmesi için tamamen yürütülen işten kaynaklı olması gerekmektedir. İş kazasının oluşma süreci anlık olması durumuna karşın meslek hastalığı belirli bir zaman zarfında meydana gelmektedir.[39]

5510 sayılı SSGSSK’ya göre iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün %60 oranında kaybedilmesi durumunda sigortalı malullük aylığına hak kazanabilmektedir.

2.1.3. Kamu Görevlileri

Emekli Sandığı Kanunu malullüğü, adi malullük, vazife malullüğü ve harp malullüğü olmak üzere üç başlık halinde incelerken, 5510 sayılı SSGSSK ise genel malullük ve vazife malullüğü kavramlarına değinmiştir. 5510 sayılı SSGSSK’nın yürürlük tarihi olan 2008 yılı Ekim ayı itibariyle memuriyete giren vatandaşların malullük durumu bu yasaya tabi iken, SSGSSK’nın yürürlük tarihinden önce memuriyete giren kişiler için ise 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu’nun malullük hükümleri geçerli olmaktadır. Kamu görevlileri açısından bu kadar açıklama ile yetinilecektir.

2.1.4. Malullük Durumunun Kurum Sağlık Kurulunca Tespiti

5510 sayılı SSGSSK’ya göre sigortalıların belirli bir oranda çalışma gücü ya da meslekte kazanma gücü kaybına uğraması malul sayılmaları için yeterli olmamakta, kişilerin bu kayıplarını bir raporla belgelemeleri de gerekmektedir.

5510 sayılı SSGSSK,  “Sigortalının çalışma gücünün ya da iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını kaybettiği, sigortalının veya işverenin talebi üzerine, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilir.” (m.25/1). Denilmektedir. Buna göre malullük durumunun tespiti için önce Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularından usulüne uygun olarak düzenlenmiş bir rapor alınması, ardından bu rapor ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu Kurum Sağlık Kurulunca tespit yapılması gerekmektedir.[40]

5510 sayılı SSGSSK’nın 3.maddesinde Kurum Sağlık Kurulları; belirtilmiştir. MTİY’nin 5.maddesinde yetkili sağlık hizmeti sunucuları belirtilmiştir.

2.2. Belirli Süre Sigortalı ve Prim Bildirmiş Olma

2.2.1. Genel Olarak

5510 sayılı SSGSSK’nın 26.maddesinin ikinci fıkrasında, “En az on yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması” hükmü düzenlenmiştir. Buna göre malullük aylığına hak kazanabilmek için konulan genel şartın yanında başkasının sürekli bakımına muhtaç olan sigortalılar için bu genel kural esnetilmiştir.

Kanun hükmüne göre; malullük aylığından faydalanmak isteyen sigortalıların Kanunda belirtilmiş olan süre boyunca primlerinin bildirilmesini yeterli olup primler ödenmemişse dahi malullük aylığının bağlanması gerekecektir. Bağımsız çalışanlar ise bu durumun istisnasını oluşturmaktadır. Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dahil, prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olmasının zorunlu olup kuruma borcu bulunan bağımsız çalışan sigortalıya malullük aylığı bağlanmayacaktır. [41]

5510 sayılı SSGSSK’ye göre, sigortalının malullük aylığına hak kazanabilmesi için kural olarak en az on yıldan beri sigortalı olması ve kendisi için toplam 1800 gün prim bildirilmiş olması şartlarını birlikte gerçekleşmesi gerekmekte olup yalnızca on yıl veya daha uzun süreden beri sigortalı olmak  ya da  toplamda 1800 gün prim ödeme gün sayısına sahip olmak da tek başına yeterli değildir.

5510 sayılı SSGSSK’nın 4.maddesinde sigortalı sayılanlara değinerek malullük sigortasından yararlanabilme imkanı olan kişiler netleştirilmiştir.[42] [43] [44]

5510 sayılı SSGSSK’nın 38.maddesinde “Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarının uygulanmasında dikkate alınacak sigortalılık süresinin başlangıcı; sigortalının, mülga 2/6/1949 tarihli ve 5417 sayılı İhtiyarlık Sigortası Kanununa, mülga 4/2/1957 tarihli ve 6900 sayılı Maluliyet, İhtiyarlık ve Ölüm Sigortaları Hakkında Kanuna, 17/7/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa, 17/10/1983 tarihli ve 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununa, bu Kanunla mülga 17/10/1983 tarihli ve 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanununa ve 8/6/1949 tarihli ve 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıklara veya bu Kanuna tabi olarak malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak ilk defa kapsama girdiği tarih olarak kabul edilir. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklıdır. Bu Kanunun uygulanmasında 18 yaşından önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edilir. Bu tarihten önceki süreçler için ödenen malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri, prim ödeme gün sayılarının hesabına dahil edilir. (Değişik üçüncü fıkra :17/4/2008-5754/24 md. )Aylık bağlama işlemlerinde dikkate alınan sigortalılık süreleri, sigortalılığın başlangıç tarihi ile sigortalının aylık bağlanması için yazılı istekte bulunduğu, aylık bağlanması için istekte bulunmayan sigortalılar için ise ölüm tarihi arasında geçen süredir. 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılar bakımından sigortalılık süresi; sigortalılığın başlangıç tarihi ile 48 inci maddeye göre yetkili makamdan emekliye sevk onayının alınarak görevi ile ilişiğinin kesildiği ayın son günü arasında geçen süredir.” Denilmektedir. .

Burada önemli olan ilk defa sigortalı olunan tarih ile malullük aylığı için başvurulan tarih arasında on yıllık sürenin geçmiş olması olup, ilk sigortalılık tarihi ile başvuru tarihi arasında geçen zaman diliminin tamamında kişilerin sigortalı olmasına gerekmemektedir.[45].

2.3. Sigortalı Olmadan Önce Malul Durumda Bulunmama

5510 sayılı SSGSSK’ 25.maddesinin 2.fıkrasında; “Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün %60’ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya engelliliği sebebiyle malullük aylığından yararlanamaz.” denilmiştir. Buna göre sigortalı olarak çalışmaya başlamadan önceki rahatsızlıklar maluliyet kapsamında değerlendirilmeyecektir.

5510 sayılı SSGSSK, sigortalının ilk kez çalışmaya başlamadan önce çalışma gücünü %60 oranında kaybettiğinin önceden veya sonradan tespit edilmesi durumunda kişinin malullük aylığından faydalanamayacağını belirtilmiştir. 5510 sayılı SSGSSK’ya göre tespiti yapmakla yükümlü makam olan Kurum aynı zamanda ispatla da yükümlüdür.

2.4. İşten Ayrılma ve Kurumdan Yazılı İstekte Bulunma

Sigortalının malullük sigortasından faydalanabilmesi için Kanunda belirtilmiş olan sigortalılık süresi ve prim gün süresini doldurmuş olmanın yanı sıra; sigortalının çalıştığı işten ayrılması, işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunması da gerekmektedir.[46] Aylık bağlanabilmesi için Kuruma yazılı başvuru yapma şartı yalnız malullük sigortası için değil, tüm uzun vadeli sigorta kolları için gerekli bir şarttır.[47]

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin (SSİY) 53.maddesinde kuruma verilmesi gereken dilekçede neler yazacağı hususuna değinilmiştir.[48]

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MALULLÜK SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIMLAR

3.1. Malullük Aylığı

5510 sayılı SSGSSK’ m. 26: “Malullük sigortasından sigortalılara sağlanan hak, malullük aylığı bağlanmasıdır.”  düzenlemesini içermektedir.

Maluliyet sebebi ile çalışamamaktan dolayı ekonomik olarak zorluğa düşen sigortalıya etkin bir koruma sağlamak sigortalıya aylık bağlanmasının temelini teşkil etmektedir. Malullük sigortası uzun vadeli sigorta kolları içerisinde düzenlenmiştir. Bu sebeple yaşlılık ve ölüm sigortaları ile benzerlik içerisindedir.[49] MYÖ uzun vadeli olduğu için bu sigortalardan sağlanan ivazlarda süreklidir.

5510 sayılı SSGSSK’ m. 3 te  gelir ve aylık ayrımı bulunmaktadır. İlgili maddede; “Gelir, iş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine yapılan sürekli ödemeyi, aylık ise malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile vazife malullüğü halinde yapılan sürekli ödemeyi ifade eder.” denilmiştir. Dolayısıyla aylık; uzun vadeli sigorta kolları arasında sayılmakta olan MYÖ sigortalarından sağlanan bir sosyal güvenlik ivazıdır.

Malullük ve yaşlılık sigortalarında direkt olarak hak sahiplerine aylık bağlanmaktadır.

Malullük aylığı genel olarak  süreklilik arz eden bir ödeme türü olduğundan, sigortalılara belirli süre sigortalı olma ve prim bildirilme şartı getirilmiştir. Buna karşın malullük aylığı tam olarak sigortalılardan alınan primin karşılığı değildir.

3.1.1. Malullük Aylığının Hesaplanması

5510 sayılı SSGSSK’nın 27.maddesinde “Malullük aylığı; prim gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden, 9000 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden, 29’uncu madde hükümlerine göre hesaplanır. Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için 9000 prim gün sayısı 7200 gün olarak uygulanır.” (m.27/1)  denilerek malullük aylığının hesaplanma usulü belirlenmiştir. Burada malullük aylığının hesaplanmasında malullüğe özgü bir hesaplama yönteminden ziyade yaşlılık aylığının hesaplanması yöntemine de atıfta bulunulmuştur.

5510 Sayılı SSGSSK’nın 29.maddesi yaşlılık aylığının hesaplanmasına yer vermektedir “4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile aynı fıkranın (c) bendine göre bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, aşağıdaki hükümlere göre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.”

“Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının [50], kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı [51] ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır. Aylık bağlama oranı, sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için %2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı %90'ı geçemez.”

“28 inci maddenin dördüncü ve beşinci fıkralarına göre aylığa hak kazanan sigortalılar için hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın %60'a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre, %50'yi geçmemek üzere üçüncü fıkra uyarınca tespit edilen orandır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenir. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için bu fıkrada geçen 9000 prim gün sayısı 7200 gün, % 50 oranı da % 40 olarak uygulanır.”

“Yukarıdaki şekilde hesaplanan aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylık dönemine rastlaması halinde 55 inci maddenin ikinci fıkrasına göre Ocak ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanır.”

Başkasının sürekli bakımına muhtaç sigortalılar için tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılmaktadır.

Sigortalılığı 5510 sayılı SSGSSK öncesinde bulunan kişiler için durum daha farklıdır. Bu kişiler için bağlanacak aylıkların hesabına SSGSSK’nın geçici 2.maddesinde değinilmiştir.[52]

3.1.2. Malullük Aylığının Başlangıcı ve Avans

3.1.2.1. Malullük Aylığının Başlangıcı

5510 sayılı SSGSSK m. 27/2: “Malullük aylığı, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile (c) bendi kapsamında sigortalı iken görevinden ayrılmış ve daha sonra başka bir sigortalılık haline tabi olarak çalışmamış olanların; a) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden önce ise yazılı istek tarihini, b) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden sonra ise rapor tarihini, c) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında çalışmakta olanların ise, malûliyetleri sebebiyle görevlerinden ayrıldıkları tarihi, takip eden ay başından itibaren başlar” (m.27/2). Hükmü ile malullük aylığının başlangıcı ile ilgili koşulları düzenlemiştir. Tüm koşulların gerçekleşmiş olması şart olup gerekli tüm unsurların gerçekleştiği tarihi izleyen aybaşından itibaren aylık bağlanır.

3.1.2.2. Avans Ödenmesi

5510 sayılı SSGSSK m.97/6: “Sigortalılar ile bunların hak sahiplerinin, genel sağlık sigortalıları ile bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, bu Kanunun uygulanması bakımından hak ettikleri alacaklarının süresi içinde ödenememesi halinde, avans verilmesine Kurum yetkilidir.” Hükmünü içermekte olup madde uyarınca sigortalıların malullük aylıkları bağlanmadan önce belli bir miktar avans alabilmeleri mümkündür. Sigortalıların avans ödemelerini alabilmeleri Kurumun inisiyatifindedir. Avansın süresi de Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde belirtilmiştir SSİY m.82 göre; “Aylık veya gelirin 90 gün içinde ödenmemesi durumunda kurumca gelir ve aylık bağlanmasına hak kazandığı anlaşılan sigortalı ve hak sahiplerine yazılı talepte bulunmaları halinde, ileri ki alacaklarından mahsup edilmek üzere avans ödenebilir. Avans miktarı her 3 ay için, bağlanacak aylıklarda net asgari ücretin 3 katını, gelirlerde net asgari ücretin 2 katını geçmemek üzere Kurumca belirlenir. Avansın bağlanacak gelir ve aylık birikmiş tutarından fazla olan bölümü, müteakip gelir ve aylıklarından ¼ oranında kesilerek mahsup edilir.”

3.1.3. Malullük Aylığının Ödenmesi, Tahsili, Alt Sınırı ve Bildirilmesi

3.1.3.1. Malullük Aylığının Ödenmesi

5510 sayılı SSGSSK m.55/6 ; “Sigortalıya veya hak sahiplerine bağlanan gelir veya aylıklar, her ay peşin olarak ödenir. Gelir ve aylıkların ödeme dönemleri, ödeme tarihleri, ödeme şekli ve ödeme merkezleri Kurumca belirlenir.” Denilmektedir. Buna göre malullük aylığı ödemeleri Kurumun belirlemiş olduğu tarihlerde ve Kurumun belirlemiş olduğu kanallar aracılığı ile nakit olarak ödenmektedir.

3.1.3.2. Malullük Aylığının Tahsili

Malullük aylığına hak kazanmış bulunan sigortalıların, aylıklarını belirli süre içerisinde tahsil etmemeleri durumunda 5510 sayılı SSGSSK’nın 97.maddesinde hükmü gereğince kurumun belirtmiş olduğu zaman zarfında aylıkların tahsil edilmemesi durumunda, aylıklar durdurulabilmektedir. Kişilerin sosyal güvenlik risklerine maruz kalmaları sebebiyle bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğrar. Tahakkuk tarihinden itibaren on iki ay sonuna kadar tahsil edilmemiş olan gelir ve aylıklar ise durdurulur. GSS’li ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin alacakları, hakkı doğuran olayın öğrenildiği tarihten itibaren iki yıl içinde istenmezse zamanaşımına uğrar, hakkı doğuran olay tarihinden itibaren ise beş yıl sonunda düşer.

3.1.3.3. Malullük Aylığının Alt Sınırı

5510 sayılı SSGSSK’nın 55.maddesinde malullük aylığının alt sınırı belirlenmiştir. Buna göre : “Bu Kanuna göre sigortalıya bağlanacak aylıklar ile ölen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabına esas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82 nci maddeye göre tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle 29 uncu maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylık kazancın % 35'inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40'ından az olamaz. Hak sahibi kimselerin aylıkları; hak sahibi bir kişi ise bu fıkraya göre hesaplanan alt sınır aylığının % 80'inden, hak sahibi iki kişi ise % 90'ından az olamaz. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince bağlanan kısmı aylıklar için bu fıkra hükümleri uygulanmaz. 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalılar için ayrı ayrı olmak üzere, malullük sigortasından dosya bazında her yıl bağlanan aylıkların aylık başlangıç tarihinin ait olduğu yılın Ocak ayı itibarıyla yıl içine ait artışlar uygulanmaksızın hesaplanacak tutarları, yaşlılık sigortasından bir önceki yılın son ödeme ayında söz konusu sigortalılar için ayrı ayrı dosya bazında ödenen en düşük yaşlılık aylığından az olamaz.” Denilmektedir. Madde hükmü gereğince aylık bağlama oranı en az %35 olacak ve sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişinin olması durumunda aylık bağlama oranı %40’dan az olmayacaktır.

3.1.3.4. Malullük Aylığının Bildirilmesi

5510 sayılı SSGSSK’nın 42.maddesi ereğince sigortalılara bağlanacak olan malullük aylığının Kurum tarafından bildiriminin yapılması gerekmektedir.[53] Bildirim tarihinden itibaren sigortalıların, Kurum kararına karşı yetkili iş mahkemesine dava açma imkanları vardır.[54]

3.1.3.5. Malullük Aylığının Artırılması

5510 sayılı SSGSSK’ya göre; “Bağlanan gelir ve aylıklar, her yılın Ocak ve Temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir.” (m.55/2) hükmünce artacaktır.

3.1.4. Malullük Aylığının Değişmesi, Kesilmesi, Yeniden Başlaması

3.1.4.1. Malullük Aylığının Değişmesi

Sigortalıların malullük durumundaki değişiklikler mevcut aylıklarını değiştirecektir. Bu husus kontrol muayenesi ile belirlenmektedir.

3.1.4.1.1. Kontrol Muayenesi

Sosyal Güvenlik Kurumu, malullük aylığı almakta olan sigortalıların malul sayılmalarına sebebiyet veren sağlık durumlarının devam edip etmediğini tespit etmek amacıyla kontrol muayenesi talep edebilir.[55] Kontrol muayenesi yalnızca Kurum talebiyle değil, sigortalılar ve hak sahiplerinin talebine istinaden de yapılabilir. Kurum kontrol muayenesine tabi tutulması gereken sigortalılara, muayene tarihinden en az üç ay önce yazılı bildirim yapar. Sigortalıların Kurum tarafından yazılı şekilde gelen kontrol muayenesi talebine katılımları zorunludur.[56]

3.1.4.2. Malullük Aylığının Kesilmesi ve Yeniden Başlaması

Malullük aylığının hangi durumlarda kesileceği ve hangi durumlarda yeniden bağlanacağı 5510 sayılı SSGSSK’m.  27 yer almaktadır.[57]

Bununla birlikte 5510 sayılı SSGSSK’nın geçici 1. ve 14.maddesinde, mülga Kanunlar kapsamında sigortalı olanlar için birtakım istisnalar getirilmiştir. İlk sigortalılığı 5510 sayılı SSGSSK öncesinde olup malullük aylıkları da bu dönemde bağlanmış olan sigortalılarla, bu Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olup da malullük aylıkları yürürlük tarihinden sonra bağlanan sigortalılar için farklı uygulamalar hayata geçirilmiştir. [58]

2010/67 sayılı SGK genelgesinde mülga Kanunlar çerçevesinde malullük aylığı bağlanması ve kesilmesi işlemlerine ayrıntılı olarak değinilmiştir.[59]

3.1.5. Malullük Aylığının Diğer Aylık ve Gelirlerle Birleşmesi

Bir veya birden fazla sosyal sigorta ilişkisi, aynı kişide birleşerek, onun birkaç gelir veya aylıktan aynı anda yararlanma durumu 5510 sayılı SSGSSK’da aylık ve gelirlerin birleşmesi başlığı altında düzenlenmiştir.[60] İlgili Kanun maddesinde ikiden fazla dosyadan gelir ve aylık alınmasını engellemiştir.

3.1.6. Malullük Aylığının Haczedilemezliği

5510 sayılı m. 93. “Bu Kanun gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu Kurum nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemez. Gelir, aylık ve ödenekler; 88 inci maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez. Bu fıkraya göre haczi yasaklanan gelir, aylık ve ödeneklerin haczedilmesine ilişkin talepler, borçlunun muvafakati bulunmaması halinde, icra müdürü tarafından reddedilir. Hükmü gereğince 88.maddede belirtilmiş olan prim borcu vb. ve nafaka borcundan kaynaklanan alacaklar dışında kişilerin aylıklarının haczedilmesi mümkün değildir.

3.2. Malullük Sigortası Bakımından Üçüncü Kişilere Rücu

Malullük sigortası ile ilgili önemli huşulardan birisi de üçüncü kişinin ve işverenin sorumluluğudur.

Bu kapsamda 5510 sayılı SSGSSK ile yeni bir düzenleme yapılarak uzun vadeli sigorta kolundan bağlanan aylıklar için Kuruma rücu hakkı tanınmıştır. Buna göre Kanunun “Uzun vadeli sigorta kolları bakımından üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı 39.maddesine göre; “Üçüncü bir kişinin kastı nedeniyle malul veya vazife malulü olan sigortalıya veya ölümü halinde hak sahiplerine, bu Kanun uyarınca bağlanacak aylığın başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı için Kurumca zarara sebep olan üçüncü kişilere rücu edilir. [61]

Malullük, vazife malullüğü veya ölüm hali, kamu görevlilerinin veya er ve erbaşlar ile kamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerin vazifelerinin gereği olarak yaptıkları fiiller sonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkumiyet kararı bulunanlar hariç olmak üzere, sigortalı veya hak sahiplerine yapılan ödemeler veya bağlanan aylıklar için Kurumca, kurumuna veya ilgililere rücu edilmez.”  Hükmü ile rücu konusu düzenlenmiştir.

3.3. Malullük Aylığı Alanlara Sağlanan Diğer Yardımlar

Malullük şartlarına haiz olan sigortalılara malullük aylığı dışında sağlık yardımları, işe alıştırma, sosyal yardım zammı, yol parası ve zorunlu giderler ve devlet memurlarına emekli ikramiyesi ödenmesi gibi alanlarda da yardımlar yapılmaktadır.